18 Νοεμβρίου – Παγκόσμια Ημέρα του Μετανάστη
Κάθε μέρα, εδώ και μήνες, σε όλα τα δελτία ειδήσεων μία είδηση είναι
θλιβερά πανομοιότυπη. Εκατοντάδες άνθρωποι από την Αφρική και την Ασία
ελπίζοντας να περάσουν σε έναν κόσμο ασφαλή και ανεπτυγμένο, σε αυτόν
της Ευρώπης, της γηραιάς ηπείρου- «θεματοφύλακα» των ανθρώπινων
δικαιωμάτων και του ουμανισμού, διασχίζουν τη Μεσόγειογια να βρουν
τραγικό θάνατο πολλοί από αυτούς, ανάμεσά τους και παιδιά, είτε στην
καλύτερη περίπτωση για να εγκλωβιστούν, υπό άθλιες συνθήκες, ανάμεσα
στα σύνορα κρατών του «πολιτισμένου» δυτικού κόσμου. Ορθώνονται
φράχτες, κτίζονται τείχη, και τελευταία γίνονται δεκτοί μόνο πρόσφυγες από
εμπόλεμες ζώνες, όπως η Συρία, αλλά όχι μετανάστες, πχ. από το
Αφγανιστάν. Η ανθρώπινη ζωή δεν αποτιμάται ισότιμα, με κίνδυνο κάποια
στιγμή να μην έχει καμία σημασία συνολικά. Στα ευρωπαϊκά μέσα μαζικής
ενημέρωσης τονίζεται ο κίνδυνος εισόδου τζιχαντιστών, κυρίως από τα
σύνορα της Ελλάδας, ύστερα από το πρόσφατο τρομοκρατικό χτύπημα στη
Γαλλία και -δικαιολογώντας την ανάλγητη στάση των περισσότερων χωρών
της ΕΕ απέναντι σε ανθρώπους που ικετεύουν για τη σωτηρία τους,
συγχέονται σκόπιμα οι όροι πρόσφυγες, μετανάστες, ενώ στην Ελλάδα
ακούμε και το νεόκοπο όρο «λαθρομετανάστες». Διευκρινίζουμε λοιπόν τους
όρους αυτούς, χωρίς καμία διάθεση υποβάθμισης της ανθρώπινης ζωής:
Πρόσφυγες σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης (1951) είναι όσοι
αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, χωρίς τη θέλησή τους, εξαιτίας
πολιτικής, εθνικής, φυλετικής και θρησκευτικής δίωξης είτε επειδή κινδυνεύει η
ζωή τους λόγω πολέμου ή γενικευμένης βίας στη χώρα τους. Προστατεύονται
από διεθνείς συμφωνίες, ευρωπαϊκούς νόμους και από την ελληνική
νομοθεσία και επιπλέον έχουν το δικαίωμα να αιτηθούν άσυλο, το οποίο τούς
χορηγείται υποχρεωτικά σύμφωνα με την Αρχή της Οικουμενικής Διακήρυξης
των ανθρώπινων δικαιωμάτων, που συντάχθηκε το 1945 με το τέλος του Β
παγκοσμίου πολέμου. Οι Έλληνες στην πρόσφατη ιστορία τους βίωσαν τον
πόνο της προσφυγιάς μετά την Μικρασιατική καταστροφή (1922), αλλά και
κάποιες δεκαετίες αργότερα αρκετοί Έλληνες κατέφυγαν κυρίως στις χώρες
της ανατολικής Ευρώπης, εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου (1946-1949) και
λόγω των διώξεων από την παράταξη που επικράτησεως πολιτικοί
πρόσφυγες: αντάρτες του δημοκρατικού στρατού, πολιτικά στελέχη του ΚΚΕ
αλλά και άμαχος πληθυσμός από τις παραμεθόριες περιοχές, μεταξύ αυτών
και χιλιάδες παιδιά.
Μετανάστες είναι όσοι με τη θέλησή τους εγκαταλείπουν τη χώρα τους
έχοντας ως βασικά κίνητρα την εργασία, τις καλύτερες συνθήκες διαβίωσης
και συχνά λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών και απόλυτης φτώχειας. Η
διαφορά τους με τους πρόσφυγες είναι ότι οι μετανάστες μπορούν να
επιστρέψουν στις πατρίδες τους και δεν κινδυνεύει η ζωή και η σωματική τους
ακεραιότητα. Οι μετανάστες δικαιούνται μόνο άδεια παραμονής.Η Ελλάδα στη
νεότερη ιστορία της έζησε την πίκρα της μετανάστευσης με αποτελέσματα
που ως και τώρα δεν έχουν αποτιμηθεί πλήρως. Μία φορά στις αρχές του
20ου αι. με μαζικές υπερπόντιες μετακινήσεις προς ΗΠΑ, Αυστραλία και
Καναδά. Ειδικά στην Αμερική σώζονται μαρτυρίες για τη ρατσιστική
αντιμετώπισή τους από τους Αμερικανούς, για τα χαμηλά μεροκάματα και την
προσβλητική συμπεριφορά που συνοψίζεται με τον προσδιορισμό τους ως
«βρωμοέλληνες»·συμπεριφορές που υπέστησαν και άλλοι μετανάστες
Ευρωπαίοι, Ισπανοί, Ιταλοί, Ιρλανδοί. Η δεύτερη αιμορραγία κορυφώνεται στις
δεκαετίες του 50 και κυρίως του 60, όταν πάνω από 500.000 Έλληνες
εγκαταλείπουν τα χωριά και μεταναστεύουν κυρίως στη Γερμανία, η οποία
παρά την ήττα της στο Β παγκόσμιο πόλεμο αναδύεται σε παγκόσμια αγορά
εργατικής δύναμης, μαζί πάντα με την Αμερική και τον Καναδά.
Ο όρος λαθρομετανάστης δεν χρησιμοποιείται στην ελληνική ποινική
νομοθεσία. Η Επιτροπή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του Συμβουλίου της
Ευρώπης αποδέχεται τονόρο παράτυπος μετανάστης. Η χρήση του στο
δημόσιο λόγο εντοπίζεται σε ακροδεξιούς πολιτικούς χώρους τα τελευταία
χρόνια και, παρά το γεγονός ότι η ΕΕ έχει επιβάλει πρόστιμα στην Ελλάδα για
το λόγο αυτό, παραληρούντες ακροδεξιοί πολιτικοί επίμονα και με θράσος τον
χρησιμοποιούν στη Βουλή. Η λέξη αυτή προσβάλλει την ανθρώπινη
αξιοπρέπεια και το τεκμήριο της αθωότητας, γιατί αποδίδει στο μετανάστη μία
ιδιότητα που δεν προβλέπεται νομικά και ουσιαστικά. Ο άνθρωπος δεν μπορεί
να είναι λάθρος, δηλαδή κρυφός. Λαθραία είναι τα αντικείμενα, όχι όμως ο
άνθρωπος ως οντότητα.
Σήμερα, η Ελλάδα μέσα σε μια Ευρώπη που βιώνει τριπλή κρίση-
οικονομική, κοινωνική και των μεγάλων μεταναστευτικών/προσφυγικών ροών-
καλείται ηθικά και συμβολικά να βρεθεί στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία. Στη
γειτονιά μας οι περιφερειακές συγκρούσεις στην Ουκρανία, Συρία, Λιβύη,
Ιράκ- καθώς και ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός με τις κτηνώδεις πρακτικές
του ΙΣΙΣ, με τελευταία την τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι, οξύνουν το κλίμα
αστάθειας στην περιοχή - από την άλλη η Ευρώπη, παραδομένη στο δόγμα
της λιτότητας και της υποταγής στον ακραίο νεοφιλελευθερισμό καθώς και
στις θεωρίες περί ανωτερότητας του ευρωπαϊκού πολιτισμού, ως συνέχεια της
αποικιοκρατικής πολιτικής της που έπνιξε στο αίμα λαούς της Αφρικής και της
Ασίας, μοιάζει να μην αντιλαμβάνεται το εκρηκτικό μείγμα της οικονομικής
ύφεσης και ξενοφοβίας και υιοθετεί όλο και πιο συντηρητικές θέσεις. Κτίζει
γύρω της τείχη, ενώ ο κίνδυνος δεν είναι μόνο εξωτερικός αλλά κυρίως
εσωτερικός: χάνονται οι ευρωπαϊκές αξίες του ανθρωπισμού, της δημοκρατίας
και της ισότητας. Υποδαυλίζει αντανακλαστικά φόβου προς τον κίνδυνο εξ
Ανατολών, υποκρύπτοντας τη δική της ενεργή εμπλοκή στον έλεγχο χωρών
με τεράστιο ορυκτό πλούτο και πετρέλαιο, καλλιεργεί την ξενοφοβία και οδηγεί
σε επικίνδυνη αναβίωση του μίσους απέναντι σε κάθε τι ξένο.
Ξένοι υπήρχαν πάντα στην Ιστορία του ανθρώπου: άλλοτε πρόσφυγες,
μετανάστες, πολιτικοί εξόριστοι, άλλοτε παρίες διανοούμενοι, πλάνητες,
απροσάρμοστοι, δούλοι, φυγάδες, ικέτες, κυνηγημένοι. Η παρουσία τους
δήλωνε το άγνωστο, το ανοίκειο, τον κίνδυνο να αναστατωθεί το καθιερωμένο,
η κανονικότητα· ο ξένος απειλεί, με την άγνωστη γλώσσα και συμπεριφορά,
τη διαφορετική θρησκεία, το διαφορετικό χρώμα, τις διαφορετικές ιδέες. Ο
πολιτισμός όμως οικοδομήθηκε πάνω ακριβώς στην ενσωμάτωση του
διαφορετικού με αγώνες, οπισθοχωρήσεις και αναδιπλώσεις, ενώ ο
απομονωτισμός και η επιβολή της ισχύος οδήγησαν σε καταστροφικές
συρράξεις.
Η Ιστορία δείχνει ότι στη μετανάστευση, πανάρχαιο φαινόμενο και
στοιχείο ζωής, δεν μετακινούνται μόνο άνθρωποι και εμπορεύματα αλλά
μεταναστεύουν και οι θεωρίες, διασταυρώνονται ιδέες και μεταμορφώνονται
πάνω σε άλλες κουλτούρες. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός ως κορυφαίο
υπόδειγμα της ανθρώπινης προόδου τι θα ήταν χωρίς την παρακαταθήκη του
ελληνικού πολιτισμού, της ρωμαϊκής παράδοσης, του Βυζαντίου και της
αραβικής επίδρασης; Τι άλλο είναι ο πολιτισμός του ανθρώπου από
μετανάστευση ανθρώπων και ιδεών; Συνεπώς, η λύση δεν βρίσκεται στον
κοινωνικό κανιβαλισμό και στην εκμηδένιση ολόκληρων πληθυσμών, που
σήμερα θυσιάζονται στο βωμό του κέρδους των διάφορων οικονομικών και
πολιτικών ελίτ, όταν όλοι γνωρίζουμε ότι αυτές προκαλούν τον πόλεμο και την
φτωχοποίηση λαών, αλλά στην αλληλεγγύη και στην προώθηση της ειρήνης
με κάθε τρόπο.
Σήμερα διαθέτουμε καταγεγραμμένη ολόκληρη την ιστορία του 20ου αι.
Αν αποφασίσουμε να θυσιάσουμε τη δημοκρατία για την ασφάλεια, δεν θα
είμαστε αμέτοχοι στο νέο μεσαίωνα που θα έρθει.Τα στρατόπεδα
συγκέντρωσης των Ναζί λειτουργούσαν στην καρδιά της Ευρώπης πριν λίγες
δεκαετίες εξοντώνοντας τους ξένους, τους εχθρούς, τους απείθαρχους, τους
διαφορετικούς: Εβραίοι, τσιγγάνοι, πολιτικοί κρατούμενοι, κομμουνιστές,
διανοούμενοι. Ξέρουμε τι έγινε και τι μπορεί να ξαναγίνει. Ξέρουμε ότι σε
καιρούς κρίσης, σε εποχές αναταραχών θα φανούν οι εφεδρείες των
αμετανόητων δυνάμεων που θεοποιούν την οικονομική κυριαρχία και
περιφρονούν τον άνθρωπο ως αξία. Οι εφεδρείες μάς είναι γνωστές και η
τελευταία τους, ο φασισμός, μνήμη νωπή. Τότε ο καθένας από μας μπορεί να
είναι ο ξένος, ο εχθρός, ο ανέστιος ακόμα και μέσα στην ίδια του τη χώρα
